अविस्मरणीय जैतापूर !

जैतापूर : तुझा विसर न होई  !

नुकताच जैतापूरला जाऊन आलो . खरं म्हणजे , जाऊन आलो म्हणण्यापेक्षा पुन्हा (आणि बहुतेक पुन्हा पुन्हा ) जाण्यासाठीची पाहणी करून आलो . काही महिन्यांपूर्वीच मला माझ्या दहावीतल्या वर्गमित्रांना भेटण्याची ईच्छा झाली . त्या काळात मोबाईल नव्हते . कोण कोण कुठे कुठे आणि कसे कसे आहेत , हे चाळीस वर्षांनी बघण्याचे औत्सुक्य अचानक एके दिवशी मला का वाटावे , याचा विचार करण्यापेक्षा  अलिकडे माझ्या संपर्कात असलेल्या श्री . अश्रफ हसन मुक्री याला मला जैतापूरचा संपर्क दुवा देण्याची विनंती केली . त्यानुसार , त्यांने माझा वर्गमित्र श्री . विकास मांजरेकरचा अनेक वर्षांनी हल्लीच संपर्क घडवला होता . काल माझ्या मनात जैतापूरला जाण्याचा विचार येताच मी माझे तंत्रनिकेतनचे सहकारी मित्र श्री . शालिकराम लष्कर चव्हाण यांना विचारले . त्यांनी दुस-या दिवशी जाण्यास लगेच होकार कळवला . त्यानुसार , दि. 13.01.2019 रोजी दुपारी बाईकने जैतापूरला विकासकडे आम्ही दाखल झालो ! विकासबरोबर प्राथमिक गप्पा झाल्यावर त्याच्या मेडीकल स्टोअर्सला भेट दिली . त्याच्यापासून पन्नास पावलांवर असलेल्या आमच्या उदय भोपळे नामक वर्गमित्राचे चिकन सेंटर पाहिले. उदयही ब-याच काळानंतर भेटला . पुन्हा आम्ही विकासकडे आलो . तिथे  वहिनींनी एकटीने कमीत कमी वेळेत इतके सुंदर जेवण बनवले होते की ते जेवून आम्ही अगदी तृप्त झालो ! त्याची चव जिभेवर ठेवून विकास सोबत जैतापूरात फेरफटका मारला .

            पहिली पावले अर्थातच शाळेकडे वळली . शाळेच्या समोरच आमचा मित्र श्री . हरिदास देवळेकर राहतो . त्याला हाक दिली पण तो बाहेर गेल्याचे कळले . आमचे ज्येष्ठ मित्र श्री. दिवाकर आडविरकर हायस्कूलमध्येच भेटणार हा अंदाज खरा ठरला . अशा व्यक्ती जिथे उभ्या असतात तिथे चांगले कार्य निश्चितपणे घडत असते . समोरच हायस्कूलच्या सुशोभीकरणाचे कार्य सुरू होते . दिवाकरजी पटांगणातच होते.  त्यानंतर आम्ही हायस्कूलमध्ये प्रवेश केला . ज्या न्यू इंग्लिश स्कूल , जैतापूरच्या संस्कारांनी मी घडलो , त्या माझ्या शाळेपुढे आज अनेक वर्षांनी पुन्हा नतमस्तक झालो ! खूप समाधान वाटले . आपण इतकी वर्षे इकडे आलो नाही , ही बोचही थोडी कमी झाली . शाळेकडे माजी विद्यार्थ्यांनी लक्ष टाकणे गरजेचे आहे , हे दिवाकरजींचे म्हणणे कळकळीचे व खरे असल्याचे लक्षात आले . खरोखरच , दरवर्षीच्या माजी विद्यार्थ्यांनी बँचनिहाय मदत केल्यास शाळेच्या भरभराटीस हातभारच लागेल . हा विचार घेवूनच आम्ही शाळेचा आणि दिवाकरजींचाही निरोप घेतला . तितक्यात मशिदीतील आझान कानावर पडली . हया आवाजाने मला मांडवीकडे खेचले नसते , तरच नवल होतेे ! 

             वाटेत गुलाम हुसैनजींचा मेडिकल स्टोअर भेटला .  हया स्टोअरमध्ये त्यांचे सदैव हसमुख आणि बोलके व्यक्तीमत्व पाहून औषधे घ्यायला आलेला पेशंट किवा त्याचा नातेवाईक काही क्षण का होईना दु:खं विसरून जायचा ! आज त्यांना मला भेटता आलं नाही . नव्वदीत ते काळाबरोबर हासत विनोद करीत असल्याचा भास मला झाला आणि आम्ही सुनिता नारकरच्या घराजवळच्या जेटीकडे आम्ही वळलो . जेटीबद्दल विकास सांगत होता तेव्हा माझे मन समोरच्या खाडीच्या पाण्यावर तरंगत पलिकडच्या धाऊलवल्लीत गेले . त्याच काठावर मी जैतापूरला येण्यासाठी होडीत बसण्याकरिता आई , वडील आणि आजीबरोबर पहिले पाऊल उचलले होते .... तेव्हा मी बहुधा तीन चार वर्षांचा असेन ! तेव्हा लाटांवर वरखाली होणा-या होडीमधून मी जैतापूरच्या याच जेटीवर पहिले पाऊल टाकले होते ! तिथूनच बाजारपेठमार्गे  मांडवीकडचा माझा प्रवास सुरू झाला होता ! तेव्हा वाटेत समाधान हाँटेलमधून वडिलांनी घेतलेले नानकटक मला एवढे आवडले की मी त्यासाठी हट्ट करू लागलो होतो . नंतर दरवर्षी मी स्वत:च जाऊन ते नानकटक आणून खावू लागलो होतो . आम्ही याच समाधान हाँटेलसमोरून बाजारपेठेतून मांडवीकडे निघालो . वाटेत दत्ता टेलर अनेक वर्षांनी दिसला आणि पहिली फूलपँट त्याच्याकडे शिवल्याची आठवण आली . विकास मला दत्ताकडेही घेवून गेला . 

         दत्ताच्याच थोडे पुढे अाजही असलेले खुदबूचे दुकान आहे . हा खुदबू खूप प्रेमळ होता ! लहान मुले चणे शेंगदाणे विकत घ्यायला आली की तो स्वत: त्यांना मोफत गूळ दयायचा ! '' खुदबू वायच गाॅड दी '' असं जैतापूरी भाषेत मुलं सतत मागणी करतांना मी त्यावेळी खूपदा पाहिलं होतं . मीही हया खुदबू चाच्याचं आवडतं छोटं गि-हाईक होतो याचा मला आजही अभिमान आहे ! खुदबूचा नातू ते दुकान आता चालवतो . 

            तिथून पुढे निघालो . ती जुनी विहीर , खलील काझी व फाफा आजी यांची घरे आणि त्यापुढे कष्टम चाळ ! हयाच चाळीत दोन नंबरच्या रूममध्ये आम्ही रहायचो ! आता चाळ पडून बरीच वर्षे झाली . नवीन बांधलेली इमारतही पडायला आलीय . सर्वात दु:खं झालं ते चाळीसमोर बंदिस्त कंपाऊंड बघून ! तेव्हाची ती मोकळी हवा आता बंदिस्त झाली आहे ! पुढे गेलो तर मांडवी चौपाटीही अशीच बंदिस्त केलेली ! समोरच्या करगुटकरांच्या वाडयाचे कंपाउंडही साध्या दगडमातीचे उरले नव्हते . तेही पक्के बांधण्यात आले होते . कष्टम चाळीची ती दुरावस्था मला बघवेना ! कोणी तरी हृदयावर दगड ठेवले असल्याचे मला जाणवले ! मी मांडवीकडे सरकलो.  मांडवीत मोकळ्या वा-यावर , समोरच्या खाडीच्या पाण्यावर हेलकावणा-या लाटा आणि त्या लाटांवर हेलकावणा-या होडया पहात किती तरी वेळ त्या काळी बसलो होतो ... कधी वडिलांबरोबर , कधी मित्रांबरोबर तर कधी एकटाच .... ती बंदिस्त मांडवी बघून मी सून्नच झालो . कष्टम आँफीस तर बंदच होते . त्याच्यासमोरच्या महापुरूषाचे देऊळ मात् त्यामानाने सुस्थितीत होते . मला वडिलांची खूप आठवण आली ! दर सोमवारी इथे नारळ दयायचा मान माझ्या वडिलांचाच असायचा . माझे डोळे माझ्याही नकळत भरून आले . मी महापुरूषाच्यासमोर झुकलो . चाळीस वर्षापूर्वी याच मांडवीत मी किती तरी स्वप्नं पाहिली होती . इथेच मी आयुष्यातली पहिली कविता केली होती ; पहिला लेख लिहिला होता ! ती गजबजलेली मांडवी आज ओस पडली होती ! खरंच मांडवीची ती निर्मनुष्य अवस्था अधिक वेळ बघणे शक्यच नव्हते ... मी निघू या म्हटले व उदास अंत:करणाने चालू लागलो , तसे विकास व चव्हाण माझ्यासोबत परत फिरले . पुढे गेलो तोवर नमाज संपला होता . युसूफच्या घरातून त्याच्या पत्नीने आवाज दिला , पण पुढच्या वेळी नक्की येतो , असं सांगून पुढे निघालो . मशिदीसमोर थांबलो . हयाच मशिदीतली बांग ऐकून पहाटे लवकर उठण्याची सवय मला बालवयातच लागली होती . परमेश्वर आपल्याला असं किती वेळा जागे करीत असतो ! बालमित्र खलील आणि त्याचा छोटा भाऊ युसूफ बाहेर येताच पुन्हा एकदा आम्ही बालवयाच्या आठवणीत रमलो . वेळ खूप झाला होता . मी माझ्यासोबत चव्हाणांना आणले होते . वहिनी व त्यांची लहान मुलगी लक्षिता रत्नागिरीत एकटयाच होत्या . मी चव्हाणांचा फार वेळ घेतला आहे हे दुपारपासूनच मला जाणवत होतं. सायंकाळचे पाच वाजत आले होते . आता निघणे गरजेचे होते . आम्ही विकासच्या घरी आलो . वहिनी व विकासचा निरोप घेतला व बाईकवरून परत रत्नागिरीकडे निघालो तेव्हा जैतापूरच्या आठवणी दाटून आल्या होत्या . मनातले जैतापूरचे स्थान सायंकाळसारखेच अधिकाधिक गडद होत चालले होते !

            

..............