माझी सेवानिवृत्ती

 माझी सेवानिवृत्ती 

वरील लिंक मध्ये आपण पाहू शकता एक सुंदर आठवण....

वेळीच सावरले नाही तर

 वेळीच सावरले नाही तर

आपण जोडतो त्याला जोडपे म्हणतो. पती पत्नीचे नाते हे जोडण्यासाठी असते. जोडण्याची कला आणि दृष्टी ज्यांच्या अंगी असते ते सतत एकमेकाला एकमेकांशी जोडत राहतात. प्रसंगी राग गिळतात. कडू घोट गिळतात. पण दुसऱ्याला दुखवत नाहीत.‌ कटुता कटाक्षाने टाळतात.‌ एकमेकांना कायम धरुन राहतात. ते एकमेकांची किंमत जाणतात. ओळखतात. संसाराचे मर्म जाणतात. खरा संसार करतात. एकमेकांसाठी, कुटुंबासाठी जगतात.

काहींचे मात्र याच्या अगदी उलट असते. दोघांचेही अहंकार इतके आडवे येतात की कुटुंबात असूनही ते परस्परांना दोन स्वतंत्र व्यक्ती समजतात. रीतसर धार्मिक विवाह करून , धर्माला , देवादिकांना स्मरून लग्नमंडपात आयुष्यभर एकत्र राहण्याच्या आणाभाका घेऊन, शेवटी एकेरीवर , लढाई झगड्यांवर येतात. किती केले तरीही देव, धर्म, संस्कार हे सारे कुचकामी ठरतात. नवरा बायकोचे अहंकार डोके वर काढतात. आपण, आपला हे शब्द ती चुकूनही उच्चारत नाहीत. उलट मी, माझे हेच शब्द गोंजारत बसतात. याचा दुष्परिणाम आपल्या मुलांवर होतो आहे हे स्वतःला जाणवूच देत नाहीत. प्रसंगी मुले यांच्याच पावलांवर पाऊल टाकतात व त्यांनाही यांच्याप्रमाणेच कुटुंबापेक्षा स्वतःचेच मुद्दे व जीवन महत्वाचे वाटू लागते. ही मुले बिघडतात. पुन्हा मुलगा तुझ्यामुळे बिघडला असे नवरा पत्नीला म्हणतो तर मुलगी तुमच्यामुळे बिघडली असे तिची आई आपल्या नवऱ्याला म्हणते. मुलगा असो वा मुलगी , पती पत्नी एकमेकांवर मूल दुसऱ्यामुळे बिघडले हाच एकमेव आरोप करतात. यातून दोघेही एकमेकांचा उध्दारच करतात ! एकमेकांना शिवीगाळ करतात. प्रसंगी मारामारी करतात. पत्नी मिळेल ती वस्तू पतीला फेकून मारते.  पती दारू पिऊन पुन्हा पुहा धिंगाणा करतो. हे संसार चक्र असेच अव्याहतपणे चालू राहते. जीव गेलाच तर आपल्याच माणसाचा जाईल हे यांच्या गावीच नसते. पत्नी पतीचा मुलांसमोर अपमान करते. पती मुलांसमोर पत्नीला मारझोड करतो. हे चालूच राहते. मुले कधीच वाईट मार्गाला लागलेली असतात. चांगले जगण्याची कुटुंबाची वेळ कधीच निघून गेलेली असते. ते कुटुंबच उध्वस्त झालेले असते. मित्रांनो, त्यांचे त्यांनीच उध्वस्त करून घेतलेले असते.

असे दिसून येते की, जोडप्यांमध्ये ही भांडणे साधारणतः पन्नाशीच्या आसपास घोंघावतात. तेव्हा मुलेही मोठी होऊन त्यांचे गूण कळलेले असतात. पती पत्नी मधील नवेपण संपत आलेले असते. प्रत्येकाचे एक स्वतंत्र आयुष्य आता सुरू झालेले असते. खरे तर आतून ते हवेसे वाटू लागलेलेच असते.‌ आता मी सुटलो किंवा आता मी सुटले, माझ्या मनाप्रमाणे मी जगायला मोकळा किंवा मोकळी अशी वाक्यं सर्रास बाहेर पडू लागतात.‌ ह्यातल्या आता या शब्दाला विशेष महत्व आहे. कारण आता,  विशेष म्हणजे जीवनाचे वाढते व्याप वा वयाचा परिणाम म्हणून, या वयात पती पत्नीमधील शारिरिक संबंध कमी होऊन , त्यामुळेही त्यांना एकत्र ठेवणारा दुवा कमकुवत होऊ लागलेला असतो. प्रजननक्षमता हाच खरा  मानवाचा नैसर्गिक शक्ती स्त्रोत आहे. तोच कमी झाला तर हार्मोन्समध्ये बदल होऊन काही गोष्टी घडतात. शरिराची, मनाची तगमग, तडफड बुध्दीवरही परिणाम करते. विचारांचा समतोलपणा कमी होतो. चिडचीड होते. जरा काय झालं तर दुसऱ्याची चूक लगेच दिसतेच असे नाही, तर तिच्यावर बोटही ठेवले जाते ! पराचा कावळा होतो. संशयाची परिसीमा होते ! इथेच आग लागते !  सर्वांच्याच बाबतीत हे होईल असे नाही. पण काहींच्या बाबतीत हे होते एवढे नक्की ! वाढणारी भांडणे जोडप्यातले उरलेसुरले आकर्षण वा प्रेमही संपवतात. त्यातून आपुलकी संपते. बारिकसारीक कारणांवरून वाद होत राहतात. लक्षात घ्या मित्रांनो, वेळीच सावरले नाही तर संसार उध्वस्त होतात.

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील
३०.०६.२०२४ सकाळी ०७.५०

मोबाईल व इंटरनेट

 

मोबाईल व इंटरनेट हे आताच्या काळाचे महान योग प्रशिक्षक

इंटरनेट सुरू झालं तेव्हा रंगीत संगणकही आम्ही नुकतेच वापरू लागलो होतो. डेस्कटॉप म्हटलं की कसं त्या जमान्यात गेल्यासारखं वाटतं. मला ते दिवस आठवतात. संगणकावर काम करायला खूप मजा यायची. मी पूर्वीही कुठेतरी लिहिलंय की विजय तुरळकर आणि मालवणहून आलेले सुनिल मयेकर हे आमचे ब्लॅक अॅंड व्हाईट ( काळे-गोरे म्हटल्यास उडदामाजी वाटण्याची शक्यता आहे ! ) संगणकाचे मास्टर्स होते. त्यावेळी साहेब या दोघांशिवाय कोणाला संगणकाला हात लावू देत नसत. मी पगारबिलाची रजिस्टर्स लिहून पुढ्यात घेऊन बसायचो. हे दोघे स्ट्रक्चर तयार करायचे आणि मी लिहिलेल्या रकमा पटापट संगणकात फीड करायचे.‌ मी नुसताच बघत बसायचो. मला ते काम करायला हे दोघेही सांगायचे. मनातून आवडत असले तरी संगणकाला हात लावायचा नाही हे साहेबांचे शब्द आठवायचे आणि माझ्या मनातली संगणकाची भीती आणखी वाढायची. पण सहा महिन्यांत ह्या दोघांनी मला संगणकावर काम करायला लावलंच. त्यांच्या प्रेमळ आग्रहामुळे मी भीत भीत का होईना संगणकाला हात लावला ! तो हात पुढे सेवानिवृत्त होईपर्यंत कायम राहिला. मी पुढे केलेला हात पाहून संगणकानेही हात पुढे केला असावा. पुढे आमची दोस्तीच झाली. संगणकामुळे माझं काम किती तरी  कमी झालं. मी तर त्याला गणपतीच समजायचो. माय फ्रेंड गणेशा हे गाणं तेव्हा जन्मालाही आलं नव्हतं तेव्हा आमची घट्ट मैत्री झाली होती ! रंगीत संगणक आणि इंटरनेट आल्यावर तर काय बहारच आली !  तेव्हा आम्ही  वरिष्ठांचे डोळे चुकवून कधी कधी इंटरनेटच्या जगात जायचो. गूगल, रेडीफमेल आणि ब्लॉगींगशी ओळख इथेच झाली. तेव्हा सगळं इंग्रजीत असायचं. माझं इंग्रजी चांगलं असल्यामुळे मला या गोष्टी फारशा कठीण गेल्या नाहीत. मात्र तेव्हा इंटरनेटची स्पीड फारच कमी असायची. ऑफीसची कामंही कधी कधी रात्री एक एक वाजेपर्यंत करावी लागायची. या कामातही आम्ही कधी कसूर केलेली नव्हती. उलट ही कामे ऑनलाईन असल्याने आनंदच वाटायचा. याच काळात कधी तरी स्पीडमास्टर भगवान मुकादम भेटला ! मी आणि आमचे काशिनाथ नार्वेकर तर त्याची संगणकाच्या कीबोर्डवर गतीने फिरणारी बोटं पाहून आमच्याच तोंडात बोटं घालायचो ! आमच्यादृष्टीने तो वेगाचा भगवान होता. हसतमुख भगवान बोलतोही गतीने . सद्या तो मित्रवर्य अभिजित हेगशेट्येच्या नवनिर्माण संस्थेत आहे. मध्यंतरी नवनिर्माणमध्ये माझा गझलांचा कार्यक्रम झाला होता. तेव्हा तो भेटला होता. त्यानेच  रेडीफमेलवर आमची पहिली ईमेल आयडी तयार करून दिली होती. तेव्हा आम्हांला केवढा आनंद झाला होता ! जीमेलचा शोध आम्हांला खूप नंतर लागला !

ऑनलाईन समाज माध्यमे व व्यावसायिक

आता तर फेसबूक, इन्स्टाग्राम ( यातला ग्राम हा शब्द मराठी वाटावा इतका मराठी माणसांच्याही  ओळखीचा झालेला आहे ! ) , व्हॉट्स अॅप सारखे केवळ सोशल मिडीयाच नव्हेत तर अॅमेझॉन , फ्लिपकार्ट सारखे अनेक व्यावसायिक ऑनलाईन प्रकारही आता आले आहेत. बरेच जणं आता ऑनलाईन खरेदी करतात ! आता इंटरनेट त्यामानाने अधिक गतीमान झाले आहे. तेव्हा आम्ही शासकीय कामे करतांना भूकतहानही विसरून जायचो. आताही लोक तहानभूक विसरून कामं करतात. पण केवळ तहानभूकच नाही तर आपल्या बाजूला माणसंच आहेत हे विसरून जातात ! माणसाला माणसाची चाहूल लागत नाही. माणसांचा माणसाशी संवादच तुटला आहे. मौनव्रत हे कठीण काम मोबाईल व इंटरनेटने किती सहजपणे सोपं केलं आहे पहा ! ते शिकवायला आता कोण्या योगी महात्म्याची गरज पडत नाही. मोबाईल व इंटरनेट हे आताच्या काळाचे महान योग प्रशिक्षक झाले आहेत. हे गूण  ते बोलल्याशिवाय शिकवतात !! पण ते अबोलपणा व न ऐकणे हे दोन दोषही शिकवतात. पुढच्या पिढ्यांना बोलायची व ऐकायची सवय राहिली नाही तर अनेकजण मुके व बहिरे होतील, हे नक्की ! काळजी घ्या मित्रांनो ! जर शरीराचा एखादा भाग दीर्घ काळ वापरलाच नाही तर तो बंद पडतो किंवा गळून पडतो. आपल्या शेपटीसारखाच ! आता तरी कळलं ?

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील

सौ. टीव्ही मालिका बघत असते

सौ. टीव्ही मालिका बघत असते. मी बाजुला माझे लेखन करत तिला साथ देत असतो. तसा आमच्याकडे दिवसातून फार तर दोन अडीच तास टीव्ही चालू असतो. टीव्ही चालू असतो म्हणजे काय , तर मालिका चालू असतात. त्याच त्या. बाकी बातम्या बघणे मी गेली काही वर्षे जवळजवळ सोडूनच दिले आहे. बऱ्याचश्या बातम्या राजकीयच असतात आणि त्याच त्याच ब्रेकींग न्यूज म्हणून दिवसरात्रभर हंबरडे फोडीत असतात. आता पाऊस नुकताच सुरू झालाय . नैसर्गिक गोष्ट आहे ती. पण यामागेही कोणी तरी माजी नेता असावा अशी राजकीय ओरड सुरू व्हायची शक्यता नाकारता येत नाही. हे उदाहरण मी हल्ली बातम्या राजकीय हेतूनेही दिल्या जातात , त्यांची त्यांची म्हणे चॅनेल्स असतात, आरोप-प्रत्यारोप होतच असतात, हे सांगण्यासाठी दिलंय. एरव्ही आता ही सगळी सोंगं आपल्या अंगवळणी पडून गेली आहेत. तुमच्याही 😂 ! आपल्याला सोंगे आणि सोंगाडे याविषयी काही बोलायचं नाही. आपला विषय समस्त महिला वर्गाच्या आवडीचा विषय आहे. टीव्हीमालिका ! 

जेवढ्या म्हणून सौ. मालिका बघते त्या सगळ्यांतच एक समान गोष्ट आहे. तुम्ही म्हणाल दुसरं काय असणार, रटाळपणाच असणार ! अहो, तोही परवडला. नाही तरी आपल्याला कुठे ते पहायचंय ! आपला लेखन उद्योग करता करता कानाडोळयावर अधूनमधून ते पडत असतंच. शिवाय सौ. जोरात व्यक्त , रिअॅक्ट हो, झाली की आपलं लक्ष जातंच. सौ.साठीतरी आपल्यालाही प्रतिक्रिया द्यावीच लागते. कधी कधी अशी प्रतिक्रिया देता देता आपणच त्या कोळ्याच्या जाळ्यात अडकतो. हो, मी टीव्हीला आता ईडीयट बॉक्स समजत नाही. आपल्याला धूर्तपणे त्याच्या जाळयात ओढणारा कोळी समजतो. होतं काय, एखाद्या प्रसंगाला रिअॅक्ट होतांना सौ.बरोबर आपणही नकळतपणे एवढे ओढले जातो की आपणही काही काळ का होईना ती मालिका बघत बसतो. ( सौ.चा ! ) गूण नाही तरी वाण लागतो म्हणतात ना तो असा. मग आता धूर्त कोळी म्हणायचं नाही तर काय म्हणायचं ? टीव्हीला म्हणतोय हा मी . हसू नका !

तर ह्या टीव्ही मालिका. त्यांच्यातला एक समान धागा. तो म्हणजे प्रत्येक मालिकेतल्या प्रत्येक कुटुंबात सतत चालणारी कपटनीती ! यात चांगल्या तीन चार महिला आणि त्यांना साथ देणारे किमान एक दोन पुरूष तर असतातच. ह्या पुरूषांना डोके नावाचा भाग नसतोच आणि त्या दुष्ट बाया नाचतील तसं नाचण्यावाचूनही पर्याय तिथे नसतोच, असं चित्र असतं !  त्या बायका सारखे आपल्याच घरातल्या एखाददुसऱ्या बाईला उध्वस्त करण्याचेच प्लॅन करत असतात. कधी कधी वाटतं आपल्या योजना आयोगात यांची भरती करावी. तिथे देशाच्या भल्यासाठी योजना करतात ! पण टॅलेंट यूजफूल ! उपयुक्त कौशल्य ! काही असो, पण मालिकेत किमान महाराष्ट्रातल्या तरी राजकारण्यांनाही हरवतील अशी कपटनीती त्या करतात ! तीही न थकता ! मी परत येईन, मी परत येईन, असं नुसतंच न म्हणत बसता, त्या हटकून परत येतात. परत , परत परत येतात ! चांगली माणसे बोलतांना तर त्या हटकून तिथे टपकतात आणि कितीही अंतरावरून शब्दनशब्द ऐकतात ! कर्णपिशाच्चंही त्यांच्यापुढे हात टेकतील ! बरं, हे एकदोनदा नव्हे तर अनेकदा होते ! ही कपटनीती थांबत नाही . मालिका संपत आली असं वाटत असतानाच त्या असा काही ट्विस्ट ( हा हल्ली तिथे परवलीचा शब्द झालेला आहे ! ) आणतात की ती मालिका मैलोनमैल लांबत जाते !! म्हणजे ह्या कपट नीती करणाऱ्या बायकां निर्मात्यांना अधिक हात देतात की काय असे वाटण्याजोगीच ही परिस्थिती आहे ! ही कपट नीती व मालिकांचे अनावश्यक लांबत जाणे कधी थांबणार , हाच खरा प्रश्न आहे ! 

भाग २ :

टीव्ही मालिकेतले लेडीज व्हिलन आणि त्यांची सततची वाढती कपटनीती हा कालचा लेखनप्रपंच तुम्ही वाचलात . त्यावर बोलक्या प्रतिक्रियाही दिल्यात याबद्दल मनापासून धन्यवाद. अर्थात, टीव्ही मालिकांचे जग हे काल्पनिक आहे. कधी कधी तर ते वास्तवाच्याही पुढे जाते. आपणही ते खरंच मानून जातो. हिरीरीने त्यावर चर्चाही करतो. माणसांचा गूणधर्म आहे तो ! माणसांचा आणखी एक गूणधर्म म्हणजे एकत्र येणे. काही ना काही निमित्तांनी, कारणांनी माणसे एकत्र येतात. माणसांचे गट बनतात. आता तर आॅनलाईनही गट बनतात. गटांचे उपक्रम ठरतात. ते मोठ्या उत्साहात  सुरूही होतात. त्यांचे फोटो होतात, व्हिडीओ होतात. मंडळी अगदी आनंदित होतात. एकमेकांच्या कौतुकात न्हाऊन निघतात. काय करू नि काय नको असं होऊन जातं. हात आभाळाला टेकले या उक्तीचा आनंद घेत तरंगत आपापल्या घरी जातात. यानंतरही काही कार्यक्रम होतात. पण तो पहिलेपणाचा उत्साह काहीसा कमी होतो.‌ प्रारंभ दिवशीची गटाची हजेरी घसरते. फोन करूनही काही जण काही ना काही कारणांनी त्यांच्या नाईलाजास्तव येऊ शकत नाहीत. गटाला गळती लागते. पुढेही अशीच काही ना काही माशी शिंकत राहते आणि एके दिवशी सर्वांचाच उत्साह मावळतो. आता कुणालाच रस उरत नाही. आरंभशूर लोकांचं हे असंच होतं. हे नाईलाजास्तव होत जातं. सतत बदलणे हा सृष्टीचा स्वभाव आहे. त्याला ते तरी बिचारे काय करणार ! 

मात्र, या उलटही घडत असतं. अनेक वर्षे लोक टिच्चून एकत्र येतात, नियमित कार्यक्रम करतात. आरंभशूर लोकांना याचेच आश्चर्य वाटते. ते आपलं असं का झालं याचा उहापोह करत नाहीत. आपला नाईलाज होता म्हणतात आणि याच कोषात पडून राहतात. पुन्हा कधी तरी कोणाला तरी उर्मी येते आणि तो नवा गट स्थापन करतो. पुन्हा तोच आरंभशूरपणा होतो. पुन्हा एक गट थंड होतो. त्याचवेळी दुसरीकडे एखादा गट आपला कितवा तरी वर्धापन दिन मोठ्या उत्साहात साजरा करीत असतो. त्यातही फोटो होतात, व्हिडीओ होतात. पण शेवट होत नाही. मंडळी त्याच उत्साहाने पुढील उपक्रमाच्या नियोजनाकडे वळतात आणि तो उपक्रम करूनही मोकळे होतात. हा क्रम वर्षोनवर्षे सुरू राहतो.  दुसरीकडे मात्र शिथिलता येते जाते. मग एकमेकांवर खापर फोडले जाते . दोषारोप होतात किंवा सोयीस्करपणे सारे विसरले जाते. काहीही होवो, हे गट गटांगळ्या खात राहतात. उपक्रमांच्या जगात ह्या दोन घडामोडी घडतच राहतात ; घडतच राहतात. 

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील

वडाच्या झाडावरून

 वडाच्या झाडावरून जमिनीवर !  

काल वटपौर्णिमा संपन्न झाली. मीही सौ. बरोबर गेलो होतो वडाच्या झाडाकडे. मी वड वड म्हणतोय पण ती तर वटपौर्णिमा आहे. मला हा प्रश्न पडतो की वडाच्या झाडावर सत्यवानाला बसवूनही वडपौर्णिमा ऐवजी वटपौर्णिमा का म्हणतात ? संसारात सौ.ची चालणारी वट आणि ह्या ' वट ' चा काही पूर्वापार संबंध तर नाही ना ? की संसारातल्या माझ्या काही चावटपणाचा ह्या वटशी संबंध आहे. गंमत केली हा. वड म्हणजेच वट हे माहिती आहे मला. वटावर म्हणजेच वडावर चढून बसलो होतो मी ! असो, अखेरीस आता जमिनीवर आलोय बा ! नाही आलो असतो तरी सौ. ने आणलेच असते की ! सावित्रीची शक्ती आहे ना तिच्याकडे ! 

तर सांगत होतो काय काल तिच्या एका भावजयीचा फोन आला होता. विषय अर्थात वटपौर्णिमा हाच होता. तू पूजा कधी केलीस ? मी पूजा कधी केली ? माझा सत्यवान माझ्या सोबत आला होता , तुझा तुझ्यासोबत आला होता का ? मुहूर्त अमूक ते अमूक होता. मी साधला . तू साधलास की नाही ? आमच्याकडे काही लोकांनी तर आज मासे पण खाल्ले ! तुमच्याकडे नाही खाल्ले का ? .... काय काय चविष्ट प्रश्नं होते तुम्हांला सांगू ! आमचा उपवास होता हो ! पूर्ण शाकाहारी ! तरी बरं , डाळ भात लोणचं कोण नाय कोणचं , असं असलं तरी मला तेच आवडतं. मी तसा बऱ्यापैकी शाकाहारी आहे .

माझं पुराण राहुदे. पुढचा प्रश्नं ऐका. मग बोला. विषय गर्दीवर आला. गर्दीच्या उत्साहावर आला. पण तो काही फारसा उत्साहवर्धक दिसला नाही. तू गेलीस तिकडे किती गर्दी होती ? किती जणी आल्या होत्या पूजा करायला ? या प्रश्नावर ती उद्गारली, अगं, कसली गर्दी नि कसलं काय ! नव्या सुनांना फारसं कौतुकच नाही मेलं ! आम्ही पण आता सवयीनेच करतो म्हणा ! इथे एक जन्म व्यवस्थित जमत नाहीय, चालत नाहीय तिथे सात जन्म म्हणजे फारच अवघड बाई ! आजकाल याच जन्मात पतींची अदलाबदल करतात म्हणे, तिथे तर पुढच्या जन्मात नक्कीच बदलून मागतील ! यावर नणंद भावजयीचं प्रचंड एकमत होऊन त्या खदखदा हसू लागल्या !  हे ऐकून व पाहून मी वडाच्या किंवा वटाच्या झाडावरून खाली सरसरत आलो नसतो तरच नवल ! मला सत्यवानांची ( दुरा )अवस्था कळली आणि मी सौ. आणि तिच्या भावजयीसमोर नतमस्तक झालो ! 

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील

ऐन दिवाळीत पाऊस

 पणत्यांवर पाणी ...

ऐन दिवाळीत पाऊस पडतो आहे. भक्तीभावाने लावलेल्या पणत्यांवर पाणी पडते आहे. बहुतेक पाऊस पडू दे , बहुतेक पाऊस पडू दे च्या प्रार्थना जास्त झाल्या असाव्यात. माणसाने बाकी काय केले ते बोलायचे नाही. कित्येक वर्षे रस्त्यांची कामे रखडत सुरू आहेत. हजारो किलोमीटर दूतर्फा असलेल्या झाडांच्या कत्तलीबद्दल बोलायचे नाही. माणसाने काय केले याबद्दल माणसानेच  ब्र देखील काढायचा नाही. आयाराम गयारामगिरीबद्दल बोलायचे नाही. भ्रष्टाचार हा मुद्दा तर आता गेल्यातच जमा आहे. 

कालच लक्ष्मी पूजन झाले. लक्ष्मीसाठी काहीही करावे लागते. करतात. पण त्याबद्दल बोलायचे नसते. लक्ष्मीचा कोप होतो अशा कहाण्या आधीच पेरलेल्या आहेत. वाट्टेल ते केले , भ्रष्टाचार केला तरी चालते , त्याने लक्ष्मीच प्रसन्न होणार. किती चांगले आहे ना ! उपासतपास करून, साधना करून लक्ष्मी प्रसन्न होते ही भावना आहे. दुसऱ्यांना गंडवून, भ्रष्टाचार करून लक्ष्मी प्रसन्न होते हा शुध्द व्यवहार आहे. जग व्यवहाराने चालते. तुमच्या भावनांचे मतांमध्ये रूपांतर केले जाते त्याला व्यवहार म्हणतात. कथांच्या आणि स्लोगन्सच्या माध्यमातून तुम्हांला भावनिक बनवले आहेच. उल्लू बनवले की नाही तुम्हांला ? या उक्तीमध्ये प्रचंड व्यवहार असतो. हा व्यवहार जे साधतात त्यांच्याकडे लक्ष्मी येते. बाकीचे संध्याकाळचे दरवाजे उघडून आयुष्यभर वाटच बघत बसतात . वर म्हणत बसतात, दिवाळीत पाऊस कसा , दिवाळीत पाऊस कसा  ! 

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील 

०२.११.२०२४. सकाळी ०६.३०

ते अनारसे वेगळे होते !

 ते अनारसे वेगळे होते ! 

दिवाळी म्हटली की फराळ आला. फराळ म्हटले की अनारसेही आलेच. आता ते दुकानात कधीही मिळतात. पण आमच्या लहानपणी ते दिवाळीतच केले जायचे. मला ते खूप प्रिय झाले होते. घरच्यापेक्षा सुगंधाकाकूच्या हातचेच अनारसे मला जास्त आवडू लागले होते. सुगंधाकाकू म्हणजे सीताराम गुरव काकांची पत्नी.‌ आमच्या देऊळवाडीत त्यांचे घर शेवटी तर पहिले घर आमचे होते. मधली पंचवीस तीस घरे ओलांडून ती माऊली माझ्यासाठी दिवाळीच्या सकाळीच अगदी नुकतेच केलेले अनारसे घेऊन न चुकता यायची ! तिच्या हातचे पहिले अनारसे खाण्याचे भाग्य अनेक वर्षे मलाच मिळायचे !

तिचा माझ्यावर खूप जीव होता. त्यालाही वेगळेच कारण होते.  तिचा दूध विक्रीचा व्यवसाय होता. ती गाईम्हैशी खरेदी करायला स्वतः जायची. एकदा ती अशीच निघाली होती तेव्हा जाण्यापूर्वी आमच्याकडे थांबली होती. आमचे घर वाटेवरच होते. तिच्या काय मनात आले कोण जाणे , तिने अचानक मला विचारले की म्हैस आणायला जाते आहे, जाऊ का ? मी हो म्हणालो तशी ती उठली आणि येते म्हणून म्हैस खरेदीला निघून गेली. त्या दिवशी तिने खरोखरच एक म्हैस खरेदी करून तिच्या घरी आणली. त्या म्हैशीने तिला खरी बरकत दिली. दुधाचा धंदा वाढला. काकू तिला लक्ष्मी म्हणू लागली आणि ही लक्ष्मी तिला माझ्या शब्दांमुळे मिळाली हे ती सगळ्यांना सांगू लागली. इतकेच नाही तर पुढे ती कोणत्याही कामाला निघाली की मला विचारायला यायची. अशा अशा कामाला जातेय, ते काम होईल की नाही ते सांग म्हणायची. मीही सहजपणे बरेचदा हो म्हणायचो. कामही व्हायचे. 

एके दिवशी मी तिला जाऊ नको म्हणालो . पण तिचे घरात काही तरी बिनसले असावे. ती इरेसच पेटून आली होती. मी नको म्हटल्यावर ती पेचात सापडली खरी. पण अखेर ती गेलीच. तिकडून आली ती माझ्याकडेच ! ती म्हणाली मी तुझे ऐकले नाही , हट्टास पेटले आणि व्यवहार करायला गेले. पण तो फिसकटलाच. यापुढे तू जा म्हणालास तरच जाईन. नाही तर जाणारच नाही. हे काय चालले होते ते कळण्याचे माझे वय नव्हते. मी तेव्हा अवघा चारपाच वर्षांचा होतो. पण हे प्रसंग ज्या चुलत आजीच्या समोर बरेचदा होत होते, तीही मला तिच्या नातवाची मुंबईहून मनीऑर्डर कधी येईल ते विचारू लागली. इथेही बरेचदा मी सांगेन तेव्हा मनीऑर्डर यायची ! हे माझ्या आकलनापलिकडचे होते. पुढे थोडा मोठा झाल्यावर मी जगाच्या व्यवहाराच्या दरीत ढकलला गेलो आणि माझे ते खरे होणारे शब्दही त्या दरीत हरवले ! 

सुगंधा काकूचा जीव‌ माझ्यावर असल्याने ती दर दिवाळीत मला आवडणारे अनारसे घेऊन यायची. तिच्या हातच्या अनारशांची चव वेगळीच होती. काही वर्षांनी काकू अपघाताने गेली पण तिच्या त्या अनारशांची चव आजही जिभेवर आहे. काकू गेल्यानंतर मी अनारसे खाणे सोडले. त्या काळी लोक दिवाळीला एकमेकांकडे फराळाला जायचे. आज कोणी जात नाही. पन्नास साठ वर्षांत केवढा बदल झाला माणसांत ! ती माणसे राहिली नाहीत, राहिल्या त्या त्यांच्या आठवणी... सुगंधाकाकूच्या हातच्या चविष्ट अनारशांसारख्या ! 

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील 

०१.११.२०२४ सकाळी ०६.१५

 देवपूजा

करून करून भागल्यावर मीही देवपूजेला लागणार हे उघडच होतं. थोडक्यात, वृध्दापकाळाची चाहूल लागल्याची उपरती सुरू झाली आहे. तारूण्याची उर्मी, नवनिर्मितीचे धुमारे सरून आयुष्य सुमारे म्हणजेच कशाच्या तरी आधारे जगणे सुरू झाले आहे. आता मन रमवायला जगात कुठे तरी जाऊन जमण्यातले नाही , घरातच मन रमवायचे दिवस आलेत हे उमगले आहे. लहानपणापासून बघत आणि ऐकत आलेला देव आता थोडा थोडासा तरी दिसू लागला आहे. साहजिकच, मी हल्ली निदान नियमितपणे देवपूजा तरी करू लागलो आहे ! हे चांगले आहे , नाही का ? अर्थात, पूर्वी मी कधी कधी देवपूजा करायचो, तेव्हा देवावर फुले टाकायचो. आता ती नीट घालतो, ठेवतो. इतकाच फरक झाला आहे. स्वभाव पूर्णपणे थोडाच बदलणार आहे ! 

तर देवपूजा म्हटली की फुले हवीतच. मी फुले शोधायला जगभर जात नाही. इतकेच काय, शेजारच्या कंपाऊंडबाहेरूनही फांद्या वाकवून वाकवून फुले चोरत नाही. कधीच नाही. माझ्या कंपाऊंडमध्ये माझ्या सौ.ने ही सोय हौसेने करून ठेवलेली आहे. म्हणजे आपला पती सकाळच आपल्या कंपाऊंडच्या बाहेर जाऊ नये ही दक्षता तिने आधीच घेतली आहे. शेजाऱ्याची फुले कितीही आकर्षक वाटली तरी मीही कधी त्या फंदात पडत नाही. पण शेजारची काही जणं किंवा जणीं मात्र परवानगी न घेता माझ्या कंपाऊंडमध्ये सरळ सरळ घुसून माझा डोळा चुकवून किंवा अगदी माझ्या नाकासमोरूही  माझ्याच फुलझाडांची फुले बिनदिक्कतपणे घेऊन जातात ! म्हणजे अगदी उघड उघड चोरी ! मग मलाच माझीच फुले वेचायची चोरी होऊन बसते.  कधी कधी तर फुलझाडांजवळ जाऊन फुलाला हात घालतांना मीच माझ्या फुलांची चोरी करतोय की काय असे मला वाटून मीच क्षणभर हात मागे घेतो  ! कधी कधी तर मलाच फुले मिळत नाहीत. लोकांच्या या देवभक्तीपुढे मी नतमस्तक होऊन हात जोडतो आणि निमूटपणे फुलांविना देवपूजा करतो. देव काहीच बोलत नाही पण सौ. शेजारुन ( मला न बोलता ) फुले घेऊन येते आणि देवपूजेला पूर्णविराम देते ! मी निमूटपणे देवाला आणि सौ.लाही हात जोडतो !

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील

कोजागिरी पौर्णिमा

 कोजागिरी पौर्णिमा

आज कोजागिरी पौर्णिमा ! असे म्हणतात की ती को - जागरी पौर्णिमा आहे ! म्हणजे, का जागता , कशासाठी जागता वगैरै वगैरे चौकशांवाली पौर्णिमा. मीही मध्यंतरी तिला को - जागरी पौर्णिमाच म्हणून पाहिले, लिहून पाहिले, पण मला तशी सवय नसल्यामुळे मलाच ते खटकू लागले. झाले आहे काय, की मी राहतो रत्नागिरीत. रत्नागिरीचे रत्नागरी करणे कठीण आहे तसेच ते कोजागिरीचेही कठीण वाटले.‌ परत , कोणाला आवडो न आवडो, जास्त करून‌ न आवडणाऱ्यानीच ते नांव रेटूनरेटून उच्चारल्यामुळे गांधीगिरी या नावाशी आणि कृतीशी आमची हल्ली अधिक ओळख झाली ! त्यामुळे गिरीला गरी म्हणणे कसेसेच वाटते. मासे गरवायला एक गरी लागते हे अरबी समुद्र आमच्यापासून‌ शंभर पावलांवर असल्याने आम्हांला लहानपणापासूनच  माहिती आहे. एकूण काय , काय असेल ते शास्त्र अमान्य न करता, व्यवहारात कोजागिरीच बरे वाटते ! संतांनी अनेक गोष्टी सांगितल्या आहेत. सध्याच्या व्यवहारी जगात त्या वापरणे कठीण होते ! म्हणूनच आता संत फारसे दिसत नाहीत ! दिसतात ते जिवाची कोजागिरी करणारे व नंतर तुरूंगात जाणारे लबाड (संधी)साधू ! असो, तो आता तरी आपला विषय नाही. माझे मित्र श्री. अरविंद धामणे यांनी काल रात्रीच मला आजच्या कोजागिरी पौर्णिमेच्या आगावू शुभेच्छा पाठवल्या आहेत. त्यांना जागून कोजागिरी पौर्णिमेकडे वळतो. 

आज कोजागिरी पौर्णिमा ! लहरी पाऊस काय करतोय ही धाकधूक आहेच ! आता सकाळी सहा वाजता  चालतांना तरी दिशा उजळल्या आहेत ! चालताचालताच मी टाईप करतो आहे. ही पोस्ट लिहितांना आणखी एक काळजी वाटते आहे. रात्री काळ्याकुट्ट मेघांसह पाऊस आलाच तर काही तासांसाठी तरी ती कोजागिरी अमावास्या होऊन जायची ! देव करो आणि तसे न व्होवो ! हो, देव हा वर असतो आणि पाऊस वरूनच पडत असल्यामुळे देवाला तो अधिक जवळ असणार अशी माझी भाबडी समजूत आहे. नाही म्हणजे आज संध्याकाळी रत्नागिरीच्या राम मंदिरात दरवर्षीप्रमाणे यंदाही कोजागिरी कवी संमेलन आहे ! श्रीराम मंदिर देवस्थान व मंगलमुर्ती प्रतिष्ठान आयोजित या संमेलनात १०० कवींच्या सहभागाची हमी मित्रवर्य डॉ. दिलीप पाखरेंनी कालच वर्तमानपत्रातून दिली आहे. बहुतेक आज पावसाची शंभरी भरणार व कोजागिरी आनंदाने साजरी होणार !  तिकडे कोजागिरीवरच्या कवितांचा पाऊस पडणार आहे , पावसावरच्या कवितांचा नव्हे ! नाही म्हणजे कवींमध्ये एवढी शक्ती आहे की त्यांनी पावसाच्या कविता सुरू केल्या की खरोखरचा पाऊस कोसळायचा ! कवींचा काय भरोसा ! त्यातच एक कवी म्हणून सालाबादप्रमाणे मीही सहभागी असणार आहे ! मी कोजागिरीवर यंदा एकही कविता केली नाही अशीच सुरूवात असलेली कविता मी सादर करणार आहे. तेव्हा रसिक हो,  संध्याकाळी ०४.३० वाजता राम मंदिरात अवश्य या ! वाट पाहतोय ! 

#kojagiri_pournima

#कोजागिरी_पौर्णिमा

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील

१६.१०.२०२४ सकाळी ०६.२०

 नववधूंचे रडवेले चेहरे 

ती लग्नं होऊन सासरी आली … बावरलेली … स्वतःचे सर्व काही सोडून सासरी आलेली …. मनात धाकधूक होतीच... नवीन परिस्थिती... नवीन माणसं … नवीन नाती ... सगळंच तिला नवीन होतं . ते घर ... हे घर … काही गैरसमज तर होणार नाहीत ना ?  ती जरा साशंकच होती . तिचंही बरोबर होतं . तिच्या काही मैत्रिणींचंही असंच झालं होतं . 

अनेक ठिकाणी असं होतं . अशावेळी जी मुलगी आपल्या कुटुंबाचा नवा सदस्य झाली आहे तिला समजून घेताना सासर कमी पडतं . बावरलेल्या , गोंधळलेल्या अवस्थेमुळे काही चुकलं तर तिला सांभाळून घेणे , समजावून सांगणे सासरच्यांना कठीण जाते . गंमत अशी आहे की बायकाच बायकांना जास्त छळतात.  काही नातीच गैरसमज निर्माण करणारी आहेत . सासू सून आणि नणंद भावजय ही दोन नाती म्हणजे तर कळसच ! गैरसमज आणि भांडण हे यांचे खास मित्र ! त्यातही जाणीवपूर्वक पसरवलेले गैरसमज आणि मुद्दाम उकरून काढलेली भांडणे हे तर खडाजंगीतले चौकार-षटकार ! निमित्ते तर पाचवीलाच पुजलेली ! निमित्ते तयार करण्यात या जोड्यांचा हात , ज्याने ह्यांना निर्माण केलं असं म्हणतात तो खुद्द परमेश्वरही धरू शकणार नाही ! कांगावखोरपणा हा यांचा सर्वोत्तम जन्मजात आदर्श गूण ! कुरघोडी करणे त्यांच्या हातचा मळच ! कळ काढण्यात ह्या हुशार ! कळ काढून वर उलट्या बोंबा मारण्यात तर ह्या महामाया फार पटाईत !  अपवादात्मक परिस्थितीत सन्माननीय अपवाद ठरण्याचा विक्रमही ह्याच करू जाणोत ! स्त्रियांना स्त्रियांच इतक्या का छळतात हे एवढं रामायण होऊनही सांगणे कठीण आहे ! राम जाणे ! बाकी काय !

हजारो वर्षे झाली तरी स्त्रीच्या नशिबीचा प्रामुख्याने स्त्रीकडून केलेला छळ काही टळत नाही ! स्त्रीला देवता समजणारी आपली उच्च संस्कृती स्त्रीची प्रत्यक्षात कशी पूजा करते ते पाहण्याजोगे आहे ! हतबल पुरूष वस्त्रहरणाच्या वेळेसारखे माना खाली घालून आजही गप्प बसतात !  आजच्या तथाकथित स्त्री स्वातंत्र्य युगातही हे कमी झालेले नाही हे विशेष !  घरोघरी त्याच चुली, बोलत नाही तीच बरी ही म्हण यामुळेच इतकी वर्षे टिकून आहे. विषय आलाच आहे म्हणून सांगतो . दुसरीही एक म्हण अशीच टिकून आहे . ती आहे पळसाशी संबंधित . वसंत ऋतूत पळस बहरतो . पळस आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे. पळस त्वचारोग नाहीस करतो असं म्हणतात . लाल केशरी व किंचित पांढऱ्या रंगाच्या फुलांनी पळस लक्ष वेधून घेतो. पळस माझं लक्ष वेधून घेतो तो आणखी एका सामाजिक कारणासाठी. बेल आणि  निर्गुंडी यांनाही पळसाप्रमाणे तीनच पाने असतात.  पण पळसाला पाने तीनच ही म्हण पळसालाच का चिकटली हा प्रश्न मला पडतो. वर उल्लेख केल्याप्रमाणे घरोघरीच्या चुली आपला गुण काही केल्या सोडत नाहीत. आपला गूण न सोडण्याची ही प्रवृत्ती मला पळसाला पाने तीनच या म्हणीच्या जवळची वाटते . काहीही केले तरी पळसाला पाने तीनच येणार ! अखेर,  अनेक नववधूंचे रडवेले चेहरे आणि त्यांचा सासुरवास मला टोचत राहतो . मनात एक बेचैनी भरून राहते.

...देवीदास हरिश्चंद्र पाटील